کتاب «سفر انسان» اثر اودد گالور ، استاد اقتصاد در دانشگاه براون و یکی از نام های برجسته در حوزهٔ اقتصادِ توسعه، با ترجمهٔ جدید و جذاب به فارسی منتشر شده و از طریق انتشارات سبزان در دسترس مخاطبان ایرانی قرار گرفته است. این اثر که در سطح بین المللی به عنوان *The Journey of Humanity: The Origins of Wealth and Inequality* شناخته می شود، کوششی بی سابقه برای پاسخ به دو پرسش بنیادین در تاریخ بشر است: «چرا بشر پس از هزاران سال رکود تاریخی ناگهان به رشد اقتصادی رسید؟» و «چرا این رشد در همهٔ جوامع به طور یکسان رخ نداد و نابرابری امروزی چگونه پدید آمد؟»

 روایت علمیِ زندگی انسانی

«سفر انسان» روایتی علمی و مستند از تکامل حیات انسانی، اقتصاد، فناوری و جامعه است؛ روایتی که نه با ساده سازی های متداول، بلکه با تحلیل داده محور و میان رشته ای (تلفیق اقتصاد، تاریخ، باستان شناسی، جمعیت شناسی و جغرافیا) به موضوع نگاه می کند. گالور یکی از پیشرفته ترین چارچوب های نظری برای فهم مسیر انسان از جمعیت های شکارچی–گردآورنده تا جوامع صنعتی امروز ارائه می دهد و نشان می دهد که مسیر رشد اقتصادی بشر، برخلاف تصورات رایج، خطی و تدریجی نبوده است.

 معمای رشد؛ از تلهٔ مالتوسی تا انقلاب صنعتی

بر اساس چارچوب اصلی کتاب، برای هزاران سال بشر در وضعیتی گرفتار بوده که اقتصاددانان آن را «تلهٔ مالتوسی» می نامند: هرگاه تولید افزایش می یافت، جمعیت نیز رشد می کرد تا اینکه در نهایت افزایش جمعیت، هر سود اقتصادی را خنثی می ساخت و سطح زندگی دوباره به آستانهٔ حداقلی بازمی گشت. در این دیدگاه، انقلاب کشاورزی—اگرچه تولید غذا را افزایش داد—به طور هم زمان باعث افزایش جمعیت شد و مزایای اقتصادی آن در سطح عمومی باقی نماند.

گالور در فصل های آغازین کتاب، به شکل دقیق و همراه با شواهد باستان شناسی توضیح می دهد که چگونه افزایش ظرفیت مغز انسان، نوآوری های فناورانهٔ اولیه و شکل گیری جوامع پیچیده، هرگز به رشد پایدار اقتصادی منجر نشدند؛ زیرا جمعیت دائماً با سرعتی کم وبیش برابر، واکنشی متناسب نشان می داد.

اما این تله روزبه روز شکننده تر می شد، زیرا نوآوری فناورانه شتاب می گرفت و سرمایهٔ انسانی—مهارت، آموزش و تخصص—بیش از هر زمان دیگری اهمیت می یافت. این نقطهٔ بحرانی، جایی است که گالور آن را شروع گذار به رشد اقتصادی پایدار می داند: جایی که نوآوری مستمر، نیاز به آموزش و سرمایهٔ انسانی، و در پی آن تغییر الگوی باروری، باعث شد جمعیت دیگر تمامی مزایای فناوری را بلع نکند.

 چگونه رشد ماندگار شد؟

تحلیل گالور نشان می دهد که سه تغییر بنیادی به شکستن چرخهٔ مالتوسی کمک کرد:

1. سرمایه گذاری در آموزش و انسان: به دلیل پیچیدگی فناوری ها، آموزش رسمی و سرمایه گذاری در انسان اهمیت یافت؛

2. کاهش باروری و گذار جمعیتی: خانواده ها به جای افزایش تعداد فرزندان، بر کیفیت و آموزش آن ها تمرکز کردند؛

3. افزایش سرمایهٔ انسانی: توانایی به کارگیری فناوری های جدید و دانش تخصصی، جوامع را از رکود به سوی رشد هدایت کرد.

نتیجهٔ این فرآیند، نه فقط افزایش تولید، که افزایش درآمد سرانه و تغییر کیفیت زندگی انسان ها بود—چیزی که از قرن نوزدهم میلادی در برخی جوامع آغاز شد و به رشدهای پایدار، بهبود سلامت و آموزش انجامید.

 نابرابری جهانی: چرا مسیر رشد در همه جا یکسان نبود؟

اگر بخش اول کتاب به توضیح چگونه رشد رخ داد می پردازد، بخش دوم به این پرسش پاسخ می دهد که چرا این رشد در همهٔ جوامع به طور هم زمان و برابر رخ نداد ، موضوعی که ریشهٔ نابرابری های کنونی را شکل داده است.

گالور ضمن نقد دیدگاه های سطحی یا تک علیه (مثل نقش صرف استعمار یا جغرافیا) تاکید می کند که مسیرهای متفاوت توسعه نتیجهٔ تعامل چندین عامل پیچیده بوده است:

* نهادها: نهادهای فراگیر (که حقوق مالکیت، عدالت، آزادی اقتصادی و مشارکت گسترده را تضمین می کنند) در بلندمدت رشد را تقویت کردند؛ در حالی که نهادهای استثماری، توسعه را تضعیف نمودند.

* فرهنگ: ارزش ها، هنجارها و نگرش ها نسبت به آموزش، کار و نوآوری در فرهنگ های مختلف، به طور چشمگیری مسیر توسعه را شکل داده اند.

* جغرافیا و محیط طبیعی: عوامل طبیعی—از حاصل خیزی زمین تا اقلیم—بر شیوهٔ زندگی و توسعهٔ اقتصادی اثر گذاشته اند، اما نه به صورت تعیین کنندهٔ مطلق، بلکه در تعامل با دیگر عوامل.

* میراث تاریخی: انتخاب های گذشته و مسیرهای تاریخیِ متفاوت جوامع، «اینرسی تاریخی» ایجاد کرده اند که حتی در صورت تغییر شرایط مادی، اثرات خود را حفظ می کند.
 

در این میان، گالور به یکی از بحث برانگیزترین موضوعات حوزهٔ توسعه نیز می پردازد: نقش تنوع انسانی و فرهنگی. او نشان می دهد که تنوع متوسط می تواند نوآوری را تقویت کند، اما تنوع بسیار زیاد یا بسیار کم، می تواند انسجام اجتماعی و رشد را تضعیف نماید. این تحلیل، درک بهتری از تفاوت های توسعه ای میان جوامع ارائه می دهد—در عین آنکه از ساده انگاری دوری می کند.

 پیام کتاب برای قرن بیست ویکم

یکی از ارزش های مهم «سفر انسان» این است که گذشته را نه به عنوان سرنوشت محتوم، بلکه به عنوان زمینه ای برای انتخاب های معاصر تفسیر می کند. گالور آشکار می سازد که اگرچه تاریخچهٔ نهادها، فرهنگ ها و ساختارهای اجتماعی تأثیر عمیقی بر مسیرهای توسعه دارد، انتخاب های امروز —به ویژه در حوزهٔ آموزش، سرمایه انسانی، سیاست های جمعیتی و عدالت اجتماعی—می توانند مسیر آینده را تغییر دهند.

در پایان این اثر، همان پرسشی که در عنوان پنهان بود، با پاسخی علمی و جامع مواجه می شود: اگر بشر توانسته است خود را از تلهٔ تاریخی فقر بیرون کشد، اکنون با چه ابزارهایی می تواند از دام نابرابری و بحران های اجتماعی–اقتصادی عبور کند؟

 انتشار و دسترسی

کتاب «سفر انسان» با ترجمهٔ دقیق و مناسب برای مخاطب فارسی زبان، از سوی انتشارات سبزان منتشر شده و به تازگی در کتاب فروشی های سراسر کشور و فروشگاه های آنلاین عرضه شده است. این اثر برای پژوهشگران، دانشجویان رشته های اقتصاد، تاریخ، علوم اجتماعی و سیاست گذاری، و نیز علاقمندان به فهم عمیق تر از چگونگی شکل گیری جهان معاصر، منبعی ارزشمند به شمار می آید.

1404/10/01
1